Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi

1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa o czystości i porządku w gminach. Przepisy te wprowadzają od dnia 1 lipca 2013 r. opłatę, jaką będą musieli mieszkańcy gminy (dokładnie – właściciele nieruchomości) uiszczać do urzędu gminy. To największa i najbardziej rewolucyjna ze zmian w tej ustawie.

Celem tej zmiany jest przede wszystkim prowadzenie selektywnego zbierania odpadów komunalnych "u źródła", czyli ich segregacja przy budynku (mieszkaniu) przez każdego z mieszkańców gminy, a przez to także zmniejszenie ilości odpadów komunalnych składowanych na wysypiskach odpadów oraz całkowite wyeliminowanie nielegalnych wysypisk i zmniejszenie zaśmiecenia lasów i terenów rekreacyjnych.

Zmiana będzie polegała na tym, że właściciele tych nieruchomości, na których mieszkają ludzie, jak również i takich budynków, które są częściowo zamieszkałe, a częściowo służą celom niemieszkalnym nie będą już musieli zawierać umów na „wywóz śmieci” (odbieranie odpadów), a zawarte do tej pory umowy będą mogli w dniu 1 lipca 2013 r. wypowiedzieć lub rozwiązać za porozumieniem stron. Rozwiązanie umów nie jest jednak konieczne, gdyż podatek śmieciowy wchodzący z mocy prawa od 1 lipca 2013 r. zastąpi te umowy. Aby uniknąć komplikacji, zaleca się jednak rozwiązanie tych umów.

Od 1 lipca 2013 r. nadal odpady komunalne będzie wywoził przedsiębiorca zajmujący się taką działalnością, jednakże od tego dnia będzie to czynił już na podstawie umowy zawartej z gminą, a nie na podstawie dotychczasowych umów z poszczególnymi właścicielami budynków. Gmina będzie zawierała tylko jedną – obejmującą całą gminę – umowę na wywóz śmieci. Gmina będzie musiała przeprowadzić przetarg na wywóz śmieci od mieszkańców gminy. Przetarg będzie dawał gwarancję wyboru najtańszego podmiotu (najtańszej firmy), który będzie zbierał i wywoził odpady. Im natomiast tańszy przedsiębiorca zostanie wybrany w przetargu, tym niższa stawka opłaty zostanie wyliczona przez gminę, czyli w rezultacie opłaty uiszczane przez mieszkańców będą niższe. Gmina bowiem, zawierając umowę z firmą wywożącą odpady od mieszkańców, jednocześnie będzie od mieszkańców (dokładnie: właścicieli nieruchomości) pobierać opłatę. W sumie na opłatę składać się będą koszty odbierania śmieci, ich składowania lub innego zagospodarowania, a także koszty administrowania przez gminę tym systemem oraz koszty utrzymania punktów selektywnej zbiórki odpadów, jeśli takie punkty zostaną założone.

Wysokość opłaty zależy zatem od kosztów jakie gmina poniesie, ale także od liczby mieszkańców zamieszkujących gminę. Wysokość kosztów gmina jest w stanie ustalić w oparciu o planowane, bądź rzeczywiście poniesione koszty funkcjonowania nowego systemu. Gmina posiada także liczbę mieszkańców przypisaną do każdej nieruchomości, zapisaną w ewidencji ludności. Jednakże pomimo tego, gmina zbierać będzie również od każdego właściciela nieruchomości deklarację, w której oprócz wyliczonej opłaty będzie podana stawka tej opłaty oraz dokładna ilość mieszkańców nieruchomości (lub ilości wody, powierzchni lokalu, czy liczby gospodarstw domowych na danej nieruchomości – w zależności od metody, jaką wybierze rada gminy).

 Wysokość kosztów funkcjonowania systemu może również zależeć od ustalonych przez gminę zasad postępowania z odpadami (w tym rodzajów odpadów, które należy selektywnie zbierać oraz sposobu pozbywania się segregowanych odpadów). W przypadku bowiem utworzenia punktów selektywnej zbiórki odpadów część segregowanych odpadów mieszkańcy będą przekazywali do takiego punktu – oczywiście nieodpłatnie – gdyż w zamian za odbierane odpady będą uiszczali już opłatę (podatek). Gmina ma dużą swobodę w ustaleniu, które odpady będą odbierane u źródła (z nieruchomości), a które mieszkańcy będą przekazywali do punktów. Gmina czyni to w regulaminie utrzymania czystości i porządku w gminach.

Nowy system przewidywać będzie przejęcie przez gminę obowiązków właścicieli nieruchomości zamieszkałych w zakresie odbierania (dokładnie: pozbywania się) i zagospodarowania odpadów komunalnych. Rada gminy będzie jednak mogła zdecydować, że odpady będą odbierane także od właścicieli nieruchomości, na terenie których prowadzona jest działalność, w związku z którą powstają odpady komunalne, a nie zamieszkują na tej nieruchomości ludzie (czyli nieruchomości niezamieszkałych) – jest to uprawnieniem, a nie obowiązkiem gminy. Wtedy również i właściciele nieruchomości niezamieszkałych będą wnosili opłatę (podatek) na rzecz gminy, a gmina zawierała umowę na wywóz odpadów z terenu tych nieruchomości. Gmina może jednak zadecydować o przejęciu obowiązków w zakresie odbierania odpadów komunalnych jedynie od właścicieli nieruchomości, w których zamieszkują ludzie (czyli z nieruchomości zamieszkałych), pozostawiając dotychczasowe zasady w stosunku do nieruchomości niezamieszkałych i ich właścicieli, czyli możliwość zawierania umów na odbieranie odpadów komunalnych między nimi a przedsiębiorcą (dokładnie: podmiotem) odbierającym odpady komunalne. Zatem w ten sposób na terenie gminy będą funkcjonowały dwa systemy.

Po ustaleniu przez gminę stawki opłaty, rada gminy będzie ustalała wzór deklaracji, jaką właściciele nieruchomości będą mieli obowiązek wypełnić oraz złożyć do urzędu. W deklaracji znajdą się informacje potrzebne do wyliczenia opłaty – właściciel nieruchomości wyliczy tą opłatę, a następnie będzie zobowiązany ją uiścić – na rzecz gminy – w wysokości wynikającej z deklaracji. Kwota opłaty natomiast ma zostać wpłacona w terminie ustalonym przez gminę w odrębnej uchwale. Niezłożenie deklaracji lub niedokonanie wpłaty w terminie określonym przez gminę (radę gminy) skutkuje naliczeniem odsetek liczonych jak dla zaległości podatkowych (znajduje tu zastosowanie art. 21 § 1 pkt 1 ordynacji podatkowej).

Nowy system jedynie potocznie nazywany „podatkiem śmieciowym” (pojęcie to nie występuje bezpośrednio w ustawie) ma jednak wiele z należnością podatkową wspólnego, choćby i przez to, że znajdują w tym systemie zastosowanie przepisy ordynacji podatkowej.

Po ustaleniu przez gminę wysokości stawki opłaty, terminu wpłaty tej opłaty oraz wzoru deklaracji, gmina (rada gminy) określi również obowiązki gminy w zamian za pobieraną opłatę. Gmina może bowiem ustalić, że w zamian za pobieraną opłatę odbierać będzie od mieszkańców wszystkie odpady, albo też ustali, że będzie odbierać tylko niektóre rodzaje odpadów lub też konkretną ilość odpadów komunalnych (np. nie więcej niż dwa pojemniki). Jeśli gmina ograniczy ilość odbieranych odpadów w zamian za uiszczany podatek, będzie też musiała następnie pobierać odrębną opłatę za dodatkowe ilości lub rodzaje odpadów.

Na wprowadzenie nowego systemu ustawodawca dał jednak gminom półtora roku. Podatek śmieciowy ma obowiązywać w każdej gminie od dnia 1 lipca 2013 r., choć ustawa daje możliwość wprowadzenia nowego systemu już wcześniej.

            Wysokość stawki i opłaty

Przejęcie przez gminę obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi zwalnia właścicieli nieruchomości z obowiązku podpisywania umów na odbieranie odpadów komunalnych z podmiotami prowadzącymi działalność w tym zakresie. Za przejęcie powyższych obowiązków gmina będzie pobierała od właścicieli nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Opłata  uwzględnia koszty odbierania, transportu, zbierania, odzysku (w tym recyklingu) oraz unieszkodliwiania odpadów, a także koszty administrowania systemem oraz koszty tworzenia punktów selektywnej zbiórki odpadów.

Opłata jest czym innym niż sama stawka opłaty. Opłatę wylicza już właściciel nieruchomości w oparciu o uchwaloną przez radę gminy stawkę opłaty. Stawka opłaty musi uwzględniać ww. koszty gospodarowania odpadami. Ponadto, rada, ustalając stawkę, musi wziąć także pod uwagę liczbę mieszkańców zamieszkałych na terenie całej gminy. Ze względu na nieruchomości częściowo zamieszkałe a częściowo niezamieszkałe, rada ustala także stawkę opłaty za pojemnik o określonej pojemności (czyli wysokość stawki opłaty za opróżnienie jednego pojemnika o określonej pojemności). Dodatkowo, rada jest zobowiązana do ustalenia niższych stawek w przypadku, gdy odpady są zbierane i odbierane w sposób selektywny. W taki właśnie sposób promuje się i zarazem nagradza system segregacji u źródła.

Rada gminy ustala także metodę, na podstawie której będzie określana wysokość opłaty. Rada może wybrać tylko jedną metodę spośród trzech wymienionych w ustawie metod liczenia wysokości opłaty:

1)     zależną od liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość (budynek),

2)     zależną od wielkości zużytej wody

3)     zależną od wielkości powierzchni lokalu mieszkalnego znajdującego się na danej nieruchomości,

Każda z tych metod ma wiele zalet i wad. Rada Gminy, po przeanalizowaniu każdej z metod, musi podjąć uchwałę w sprawie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz ustalenia wysokości stawki tej opłaty i ustalenia stawki opłaty za pojemnik.

            Prawa i obowiązki właściciela nieruchomości według regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminach

Przejęcie przez gminę obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi nie zwalnia właścicieli nieruchomości z obowiązków zbierania oraz segregowania odpadów. Zasady, jakie rodzaje odpadów należy segregować oraz jak należy segregować, czyli jakie odpady należy gromadzić w pojemnikach przy nieruchomości, a jakie oddawać do punktów selektywnej zbiórki odpadów (sposób pozbywania się odpadów) określa rada gminy w uchwale w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminach. W regulaminie określa się również rodzaje i minimalne pojemności pojemników, które mają stosować mieszkańcy (a dokładnie: właściciele nieruchomości). Bezpośrednio z ustawy wynika natomiast obowiązek wyposażenia się właściciela nieruchomości w te pojemniki. Regulamin będzie także ustalać częstotliwość, z jaką każdy rodzaj odpadów będzie odbierany.

Wzór deklaracji

Wniesienie opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi odbywa się w oparciu o deklarację, jaką składa właściciel nieruchomości. Deklaracji nie składają poszczególni mieszkańcy gminy oraz właściciele poszczególnych lokali, ale właściciel całej nieruchomości.

W deklaracji wpisywana jest kwota stawki – wcześniej ustalonej w uchwale przez radę gminy – a także liczba mieszkańców z danej nieruchomości albo ilość zużytej wody, wielkość powierzchni mieszkania. Iloczyn tych danych (np. liczby mieszkańców z nieruchomości i stawki za odpady na mieszkańca) stanowi wyliczoną opłatę z części zamieszkałej nieruchomości. Z części nieruchomości niezamieszkałej (czyli służącej celom niemieszkalnym – np. z działalności gospodarczej) opłata stanowi iloczyn liczby pojemników i stawki opłaty za te pojemniki. W deklaracji zatem właściciel nieruchomości podać musi liczbę pojemników służących części niemieszkalnej nieruchomości, a następnie dokonać samoobliczenia opłaty za te pojemniki.

Zgodnie z ustawą każdy właściciel powinien złożyć nową deklarację w przypadku zmiany danych będących podstawą obliczenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Termin wpłaty opłaty

Gmina (rada gminy) ma również obowiązek ustalić termin dokonywania wpłat podatku (opłaty za gospodarowanie odpadami). Ze względu na zawartą umowę gminy z przedsiębiorcą odbierającym odpady, gmina musi ustalić terminy wnoszenia opłaty w taki sposób, aby była w stanie następnie dokonać zapłaty faktury na rzecz tego przedsiębiorcy.